I jak tu nie kochać jesieni?

I znowu nadeszła... Z jednaj strony piękna, radosna i kolorowa (teoretycznie - wszystko zależy od oświetlenia), z drugiej smutna, ponura, deszczowa... Różnie bywa. Wzbudza we mnie mieszane uczucia, jednak zdecydowanie więcej pozytywnych (ha! mówię tak zapewne dlatego, że dziś było ciepło i słonecznie). Czasami wzdycham z rozpaczą, gdy muszę wyjść na dwór w deszcz i wichurę porywającą szalik (zawiązany "na Sherlocka", a jakże!), dopada mnie melancholia, gdy przez mgłę nie jestem w stanie dostrzec pięknych barw jesiennych liści, a zdarza się też, że łzy wyciska mi myśl o zbliżającej się zimie. I chciałoby się wówczas powtórzyć za poetą:

Eeech! to się jesień zaczęła

 i nie ma komu dać w mordę... 

Tristis est anima meausque, 

jak mówią, ad mortem.*

K.I. Gałczyński, Cyrulik jesienny

*dla tych, którzy łaciną męczeni nigdy nie byli i łacińskich sentencji nie mieli szczęścia wkuwać: Tristis est anima mea usque ad mortem - Smutna jest dusza moja aż do śmierci.

Z drugiej strony nic tak nie wywołuje uśmiechu, jak radość dziecka zbierającego kasztany, nic tak nie zachwyca, jak niemal surrealistyczne widoki żółto-czerwono-rdzawych Bieszczad. Poza tym bardzo fajnie brodzi się w kolorowych liściach:) 

V. van Gogh, Drzewo morwowe jesienią

Najpiękniejsze wiersze mówią o jesieni. A jaka w nich różnorodność - od złotej radości, po śmiertelny smutek. Każdy ciepły, słoneczny jesienny dzień naładowuje moje baterie, które uruchamiam wówczas, gdy "dżdżu krople padają i tłuką w me okno..." A propos - gdyby nie ta właśnie pora roku, to Staff nie napisałby "Deszczu jesiennego". I świat od razu byłby uboższy...

(...)

Wieczornych snów mary powiewne, dziewicze
Na próżno czekały na słońca oblicze...
W dal poszły przez chmurną pustynię piaszczystą,
W dal ciemną, bezkresną, w dal szarą i mglistą...
Odziane w łachmany szat czarnej żałoby
Szukają ustronia na ciche swe groby,
I smutek cień kładzie na licu ich młodem...
Powolnym i długim wśród dżdżu korowodem
W dal idą na smutek i życie tułacze,
A z oczu im lecą łzy... Rozpacz tak płacze...
L.Staff, Deszcz jesienny  

J. Tissot, Sierota

Stanisław Korab-Brzozowski był młodym, utalentowanym poetą i tłumaczem. W wieku 25 lat popełnił samobójstwo (Żeleński sugerował, iż powodem była nieodwzajemniona miłość do Dagny Przybyszewskiej). Żal - nie tylko młodego życia, lecz także tych wszystkich nienapisanych wierszy, które mogły stać się arcydziełami liryki polskiej. "O, przyjdź!..." jest jednym z utworów, które stają się jeszcze bardziej przejmujące w kontekście biografii autora.

O przyjdź, jesienią - 

Wdziej szatę lekką, białą, zwiewną, 

pajęczą; 

Rzuć na hebanowe swoje włosy 

perły rosy, 

Lśniące zimnych barw 

tęczą. 

O przyjdź, jesienią - 

Owiana skargą tęskną, rzewną 

żurawi 

W dal płynących szarą niebios tonią, 

tchnącą wonią 

Kwiatów, które mróz 

krwawi. 

O przyjdź, jesienią - 

W chwilę zmierzchu senną, niepewną - 

i dłonie 

Swe przejrzyste, miękkie, woniejące 

na cierpiące 

Połóż mi skronie 

O śmierci!...

S. Korab-Brzozowski, O, przyjdź!...

J. Atkinson-Grimshaw, A Manor House in Autumn

"Wszędzie widać było żółtą, rozkładającą wszystko życie, jesień; gdzie tylko musnęła drzewa, tam liście schły i leciały, trawy czerniały, a ostatnie kwiaty astrów jesiennych schylały główki i ociekały rosą niby łzami pośmiertnymi." W. Reymont, Komediantka

Gorzko pachną samotną jesienią
te wieczory bez Ciebie umarłe,
kiedy marzę zaplątany w jesień,
kiedy serce mnie dławi pod gardłem.
Kiedy liście żółtawym odblaskiem
spełzną na dół na ściśnięte pięście,
w mgłach daleko zagubiona radość,
w mgłach daleko zagubione szczęście.
Potem noce mnie ciszą umęczą,
myśli spali błyskawicą drżenie,
potem serce mi wydrze przymarłe
jesień w wieczór spłakany wspomnieniem...

K.K. Baczyński  

Nazwiska poetów, którzy od razu przychodzą mi na myśl, gdy myślę o jesieni to Kasprowicz, Tetmajer, Leśmian - młodopolska czołówka. Jednak najwięcej wierszy o tej porze roku napisał Leopold Staff. Tworzył je w każdym okresie swojego życia, dlatego są tak bardzo różne - niektóre smutne, dekadenckie, inne pełne afirmacji życia, sielankowe, spokojne.

Dnie coraz krótsze, od mgieł co dzień chmurniej,
Rankiem mróz ścina w igły stawu płytę.
Z drzewami stoczył wiatr ostatni turniej
I legły liście na ziemi pobite.

Smutna ma dusza, opuszczona srodze

Przez siostry: miłość, wiarę i nadzieję,
W dal bezprzytulną idąc staje w drodze
I w suchych liściach zziębłe ręce grzeje.

L. Staff

P. Mariani, Opadanie liści jesienią

Jesienny czas! Cudownych blasków czas!
O, dęby, buki, klony i platany,
Ciepłych odcieni stubarwne organy,
Na których złota symfonie gra las!
O pełne słońca przepychów i kras
Melancholijnie milczące polany,
Kędy przez liści ogniste dywany
Przechodzi piękna bóg ostatni raz!
Dusza ma, zda się, o tysiące lat
W przeszłość cofnęła się na czasu zdroju,
W wiek ziemi błogi, szczęśliwy i młody,
I patrzy z żalem, jak ginie ten świat,
Jak kona z boskim uśmiechem spokoju
Olimp radości, piękna i pogody... 

L. Staff, Jesień

J. E. Millais, Jesienne liście

"Był to cudny październik w czerwieni i złocie; w łagodne poranki doliny stały pełne delikatnych mgieł, niby rozwieszonych przez wieszczkę jesieni, aby słońce mogło je wysuszyć. Mgły te mieniły się wspaniałymi barwami: ametystową, perłową, srebrną, różową i niebieskawą. Rosa była tak ciężka, że pola wyglądały niby okryte srebrnym płaszczem. W gęstym lesie stąpało się po stosach zwiędłych, szeleszczących liści, które wypełniały wszystkie kotlinki. W Alei Brzóz utworzyły się żółte sklepienia, a pomiędzy drzewami słały się zeschnięte, brunatne paprocie." 

L.M. Montgomery

Jakoś nie mogę sobie przypomnieć, czy Słowacki pisał coś o jesieni. Napisał za to Kazimierz Wierzyński i to wiersz tak przecudnej urody, że nie mogę się przestać nim zachwycać, mimo tylu lat, które minęły od chwili, w której po raz pierwszy go przeczytałam. Tak niewiele słów, a tak cudowny klimat, nastrój - liryczny, baśniowy. Niejeden nie potrafiłby go uzyskać mimo zapisanych słowami całych tomów.

Chyba tu razem zeszły się wszystkie jesienie,
Sosny w mgle jak w burzanach stanęły faliście
I za ręce się wzięły gałęzie i liście,
Głogi ostre, czerwone i lśniące derenie.
   

Wody wokół rozlane matową platyną
Chłodem wioną i wolno o brzeg swój płyciutki
Uderzają i pluszczą, przynoszą mu łódki
I odchodzą znów cicho, i cicho znów płyną.

W ruinach zamków starych zlatują się sowy,
W dziuplach, których przez wieki dla siebie ustrzegły,
Siedzą ślepe i drapią pazurem swym cegły,
I długo myślą głową w kapuzie brązowej.

I jest w bladej przestrzeni i w pustce tej dzikiej
Czarodziejstwo, co nagle dojmuje, zachwyca -
Ile tu duchów błądzi przy świetle księżyca,
Jak tu musi być wiosną, gdy dzwonią słowiki!

K.Wierzyński, Litwa jesienna

 

C. Monet, Sekwana jesienią

Patrz, jak ta ubrana 

Złotymi liśćmi brzoza, czyż stokroć nad króle 

Nie wspanialsza, bogatsza? 

Po białych ramionach 

Rozpuściwszy warkocze rosy i promieni 

Zdaje się żegnać lato w swych ciągłych ukłonach. 

Piękne są lasy w wiośnie, ale w dniach jesieni 

Stokroć one piękniejsze; kiedy upał lata 

I kosa w niwach, łąkach kwiecie pozamiata, 

Wówczas to uwieńczone złotem i purpurą 

Cudownie kwitną lasy; dziwi się im ziemia, 

A słońce, zanim ciągłą zasunie się chmurą, 

Zasypia na nich. Spojrzyj po tym gaju, 

Jaka tam gra kolorów, farb września i maju!

A. Groza, Starosta kaniowski 

"Ciszę w sadzie przerywały tylko odgłosy spadających na ziemię przejrzałych owoców i brzęczenie owadów. Pogoda ustaliła się cudnie. Był to początek września. Słońce nie prażyło już za mocno, ale rzucało jeszcze obfite złote blaski. W blaskach owych lśniły się czerwone jabłka wśród szarych liści siedzące tak obficie, że drzewa zdawały się być nimi oblepione. Gałęzie śliw gięły się pod owocem okrytym siwym woskiem. Pierwsze zapowiednie nitki pajęczyny, pouczepiane do drzew, chwiały się wraz z leciuchnym powiewem, tak lekkim, iż nie szeleścił nawet liśćmi." 

H. Sienkiewicz, Pan Wołodyjowski

Nie wiem, czy kochacie secesję równie mocno jak ja. Alfons Mucha był jej najwybitniejszym przedstawicielem - te jego przepiękne, zwiewne kobiety otoczone wijącymi się szatami, włosami, kwiatami i innymi cudnościami oczarowują mnie za każdym razem. Byłam kiedyś na wystawie oryginalnych plakatów tworzonych przez tego malarza - cudownie wykorzystywał białą kredkę:) Powyżej dwa przedstawienia jesieni stworzone przez Muchę - i już inaczej nie jestem sobie w stanie alegorii tej pory roku wyobrazić. 

  Człowiek, któremu szumi wiatr we wnętrzu ducha,
wyszedł na pole rano, gdy świeciło słońce,
i rozpuścił dokoła swe oczy widzące,
i otwarł w krąg słyszącą konchę swego ucha.

Szeleściła jesienna górska trawa sucha
i z pustek górskich chmury biegły śpiewające;
szedł wiatr, który się włóczy jak serce marzące,
melancholijne serce, które wiatru słucha.

I myślał człowiek: jest tu jakaś forma krucha,
w którą się wkłada życie smutne i tęskniące,
aby kwitło jak kwiaty, co więdną na łące,
i błyszczało jak mlecze, które wiatr rozdmucha;

forma, z której nic nigdy na dziw nie wybucha,
melancholijne, wielkie jezioro stojące,
w którym się topi życie, na pustkach błądzące,
ludzi, dla których wiatru szum jest rdzeniem ducha. 

K. Przerwa-Tetmajer

T.Axentowicz, Jesień

  

Brąz się zakrada między trawy,
słońce żółci liście jaworów.
Podobne chmurom małe stawy
skrywają na dnie ciszę wieczoru.
Wrzesień minął, nadszedł październik,
nić białą lato snuje jesieni. 

Czas na rozłąkę ludzi niewiernych,
nim mróz uczucia w sople zamieni.
Na pojednanie czas, na zgodę
serc, którym spokój nadzieje mości.
W te dni powrócić musi młodość
do kraju pięknej dalekości.
Ciesz się, że słońce zwycięża słotę
i świat jak jabłko w dłoniach trzyma.
Bowiem po dniach jesieni złotej
nadejdzie skuta srebrem zima. 

J. Kasprowicz, Złota jesień

Poeci Młodej Polski mają w moim sercu szczególne miejsce. To, jak potrafili przekazać nastrój opisując przyrodę nie ma sobie równych, nawet w moim ukochanym romantyzmie. Ich krajobrazy żyją - czują, płaczą, tęsknią, cierpią... Ich wiersze są baśnią nigdy nie opowiedzianą...

Ściszony mgłą jesienny świat przygasa
W marzący czar, co głuchą ciszą włada.
W oparach ziemi opalowa krasa,
Jako rozwiana w dym perła, przepada

Z zalewu mętnej, bezjutrznej światłości
Bicie zegara dalekie wyrasta
Jak jęk zaklętych dzwonów z głębokości
Zatopionego przed wiekami miasta. 

L. Staff, Dźwięki w mgłach

J. Atkinson-Grimshaw, Jesienny poranek

Niemniej jednak poeci następnej epoki literackiej, która z Młodej Polski wyrosła, stworzyli wiele równie cudownych wierszy. Lechoń, Tuwim, Wierzyński - to tylko kilku z nich, ich utwory przytaczam po długich dywagacjach, rozważaniach - co wybrać, żeby nie stworzyć postu o długości drogi z Warszawy do Rzymu:)

W złotych strzępach liści drzewa nocą stoją,
Księżyc srebrne smugi po ziemi rozwłóczy.
Nic mi nie pomoże na tęsknotę moją,
Już mnie żadne szczęście od niej nie oduczy.

Pobielały domy od srebrnej poświaty,
Jesienny przymrozek słabe ciało krzepi.
Tylko zeschłe liście, tylko zwiędłe kwiaty!
Może być, jak było, może nie być lepiej.

J. Lechoń

T. Axentowicz, Dama i jesienne liście

Więdną godziny powolne. Wątleje chwila za chwilą:
To gałąź zatopiona w jesieni. Sunę po niej
milimetrami smutku. Męcząca,uparta praca.
Strącam sekundy z dnia. Listki z gałęzi strącam.
 

A co jesienią nazwałem? Wielkie, głębokie westchnienie:
Moje, człowiecze, wzniesione z dna jeziornego, chłodnego.
Ręce przez okno zanurzam w jeziorze dnia i jesieni.
Deszcz po nich skacze. Deszcz kropi. Listki i chwilki strąca.  

J. Tuwim, Suma jesieni

Można o jesieni słowami poetów i prozaików opowiadać w nieskończoność - to pora roku, którą wena twórcza zawsze niezwykle dopisywała. Malarze także lubili uwieczniać ją na swoich płótnach - jest tematem wdzięcznym, pięknym wizualnie, przyciągającym wzrok, a przy tym pozwalającym tak wiele powiedzieć, tyle uczuć przekazać. I jak tu nie kochać jesieni?... 

C. Monet, Jesienny efekt w Argenteuil

Jesienie rok za rokiem idą,
gwiazdy jak deszcze szyby tną.
Zielone łanie na polanie,
u okien huczy serca bąk.
Nie płacz, kochana, lat złowrogich,
spod twoich rzęs zielony liść,
ptaki i drzewa trysną, drogi,
po których dalej trzeba iść.
Liście opadły. Wrócą liście
i modlitewne łuki gór,

przeminą ludzie w nienawiści,
zostanie trzepot ptasich piór.
Knieje się pienia - tylko pomyśl -
w powietrza falującym tchu

niedźwiedzi pomruk zaczajony,
niebieski jezior duch.
Nie płacz, kochana. Śpij w cierpieniu,
na dłoni mojej drżący ptak,
rzekom i mnie, i wiosen cieniom,
i miłowaniu lat.
Przeminie łoskot burz gwiaździstych,
nie stanie ludzkich burz.
Nam, śpiewającym pieśni czyste,
serce rozetnie czas jak nóż,
Bo już kolebią aniołowie
imię - jak złote imię gwiazd,
próchnieje pod stopami czas,
zostaje wieniec chmur na głowie.
Bo już kolebią aniołowie
na niewidzialnych dłoni śnie
proste jak sosna, czyste dnie

rosnące w ptasim słowie.

K.K Baczyński

E. Cucuel, Jesienne słońce

J. Malczewski

J. Tissot, Październik

Na koniec słówko od Ani Shirley: 

"Jakże się cieszę, że żyję na świecie, w którym istnieje październik! Jakież to byłoby okropne, gdyby natychmiast po wrześniu następował listopad!"

 Miłej jesieni Wam życzę!