Myśli listopadowe...

"Śmierć - to jakbyś (nie całkiem, ale przyjmij, że prawie...)
Rozdmuchiwał wodorosty, zimne i zielone,
  I jakby się na przestrzał - nagle - w ciemnym stawie
Zrobił otwór błękitny wprost na Tamtą Stronę..."B. Obertyńska

Początek listopada to czas głębszego zadumania nad Wiecznością, to więcej myśli poświęconych tym, którzy odeszli. Dla mnie jest to także czas sięgnięcia do literatury, która wiosną czy latem, podczas mojego biegania po słońcu i wakacyjnych wycieczek leży na półce samotna i tęskniąca za mną. Dla mnie epoka Mickiewicza i Słowackiego to nie Pan Tadeusz czy komedie Aleksandra Fredry, ale Anhelli, Dziady, Irydion, Król Duch, Ballady i romanse... To wiara w zjawiska nadprzyrodzone, w zjawy, duchy i boginki wodne. To wiara w "las, w którym drzewa gadają i mieszczą w sobie dusze samobójców." Kocham pejzaże księżycowe, na których gdzieś w tle przemyka duch poległego powstańca.

"Cóż jest w tej cichej śmierci okropnego? Czemu
Lękamy się tej ziemi, co nam czoło plami,
I snu z założonymi na piersiach rękami?"
J. Słowacki, Mazepa

A. Grottger, Nokturn

Każdego listopada więcej wracam myślą do przeszłości, rozmawiam z duchami poległych bojowników znanych i tych cichych, których nazwisk nie pamiętamy, tych, którzy zginęli w bitwach, lasach, obozach, na ulicach czy we własnych domach. Dziękuję im mocniej i głębiej za poświęcenie, za ukochanie Ojczyzny i drugiego człowieka, za to, że wierzyli w Wolność i w nas, przyszłych Polaków. I płaczę razem z matkami, córkami i żonami, których dziś także już nie ma...

 

T. Axentowicz, Nad grobem

"Bo na obszernych polach rozległe milczenie; (...)
Tylko wiatr szumi smutnie uginając kłosy;
Tylko z mogił westchnienia i tych jęk spod trawy,
Co śpią na zwiędłych wieńcach swojej starej sławy."
A.Malczewski, Maria

 "Wiatr niekiedy zaszumiał w zaroślach rosnących na pobojowisku, a żołnierzom czuwającym w okopie wydało się, że to dusze ludzkie kołują tak nad ciałami. Jakoż i mówiono, że gdy północ wybiła w Zbarażu, na całym polu, od okopu aż do taboru, zerwały się z szumem jakoby niezmierne stada ptactwa. Słyszano jakieś rozpłakane głosy powietrzne, jakieś ogromne westchnienia, od których włosy stawały na głowie - i jakieś jęki. Ci, co mieli lec jeszcze w tej walce i których uszy otwartsze były na zaziemskie wołania, słyszeli wyraźnie, jak dusze polskie odlatując wołały: "Przed oczy Twoje, Panie, winy nasze składamy!" - a zaś kozackie jęczały: "Chryste! Chryste, pomiłuj!" - bo jako w bratobójczej wojnie poległe nie mogły wprost do wiekuistej światłości ulecieć, ale przeznaczone im było lecieć gdzieś w dal ciemną i razem z wichrem krążyć nad padołem łez, i płakać, i jęczeć po nocach, dopóki odpuszczenia wspólnych win i zapomnienia, i zgody u nóg Chrystusowych nie wyżebrzą!..."
H. Sienkiewicz, Ogniem i mieczem

J. Chełmoński, Krzyż w zadymce

 "Anielskie śpiewają chóry
W gwieździstym błękitów morzu,
Wśród nocnej ciszy,przy łożu
Sennej natury.
Śpiewają tej biednej ziemi,
Co wiecznie w świeżej żałobie,
Jak matka płacze na grobie
Za dziećmi swemi(...)
Adam Asnyk, Anielskie chóry

"Płacz, matko, kochanko, przebacz,
bo nie anioł, nie anioł prowadzi.
Wy te same drżące u nieba,
wy te same róże sadzić jak głos
na grobach przyjdziecie i dłonią
odgarniecie wspomnienia i liście, jak włos
siwiejące na płytach płaskich."
K.K.Baczyński, Historia 

Jesień jest także znakomitym czasem na sięgnięcie po Hamleta, Wichrowe Wzgórza, po gotyckie powieści z początku XIX wieku. Nastrój buduje się sam, wystarczy mi wybrać wietrzny wieczór, zapalić świece i sięgnąć po coś, co przeniesie mnie do mrocznych ruin lub na ponure wrzosowiska północnej Anglii... Otulona ciepłym kocem wędruję wraz z bohaterami, rozmawiam z nimi o życiu i śmierci, wysłuchuję legend i opowieści o duszach błąkających się nocami.

"Medytowałem przy tych mogiłach, pod tym kojącym niebem, śledziłem spojrzeniem ćmy latające pośród wrzosów i kampanuli, słuchałem łagodnego szmeru wiatru i zdumiewałem się, skąd te wymysły, że spoczywających w tej cichej ziemi dręczą niespokojne sny." Emily Brontë

J. Howe, Still life

"Na brzegu basenu leżał zwiędły liść, musiał wpaść przez okno, mały listek z drzewa, którego nazwy sobie nie przypominam, patrzę na niego, napawam się tym tak osobliwym znakiem przemijalności, która przejmuje nas grozą, a bez której wszak nie byłoby piękna."
H. Hesse, Kuracjusz

A. Grottger, Puszcza

"Aż raz, w południe, pod Zielone Święta,
Cichość się wielka po boru obwiodła.
Wyjrzę ja z progu ,aż ci owinięta
W lekuchne chusty, wysoka jak jodła,
Osoba z wiatrem płynie, z jasną kosą
Spartą o ramię, jako chłopi niosą
Na kosowicę...
...A bór w onej dobie
Czarny był jeszcze na późne przedwiośnie.
A taka widność była w tej osobie,
Że wskróś niej mogłeś liczyć wszystkie sośnie...
I tylko rąbek powlekał się długi
Po pniach jak opar, co idzie ze strugi...
Strach mną zatrząsnął zimny. Sięgnę czoła,
Niby się żegnać, niby do pacierza,
A tu mnie w tył coś ciągnie, coś mnie woła,
Aż się dzieciątka płacz rzucił z alkierza...
Więc biegłam tulić piersią ów płacz wielki,
Lecz w piersi mleka nie było kropelki."
M.Konopnicka, Lituania. Z teki Grottgera

"Nieba prawie już nie było nad ziemią. Padał tylko śnieg taki gęsty i zimny, że nawet w grobach marzły ludzkie popioły. Któż jednak powie, że za tymi chmurami nie ma słońca?..."
B. Prus, Katarynka