Kobiety Boya [2] - Zofia Pareńska

DZIENNIKARZ

(...) pani jest bardzo miła,

pani tak główkę schyliła...
ZOSIA
Prawda? Tak jakbym się dziwiła,
że mnie tyle honoru spotyka;
pan redaktor dużego dziennika
przypatruje się i oczy przymyka
na mnie, jako na obrazek.
DZIENNIKARZ
A obrazek malowany, bez skazek,
farby świeże, naturalne,
rysunek ogromnie prawdziwy,
wszystko aż do ram idealne.
ZOSIA
Widzę, znawca osobliwy.
DZIENNIKARZ
I czemuż pani się gniewa?
ZOSIA
Że pan jak Lohengrin śpiewa
nade mną jak nad łabędziem (...)
S. Wyspiański, Wesele

Zosia Pareńska

Tadeusz Boy-Żeleński był jednym z gości na weselu Lucjana Rydla. Czy już wówczas poznał Zosię? Czy przemknęła mu przez głowę myśl, że śliczne czternastoletnie dziewczątko, które poeta unieśmiertelni wkrótce w narodowym dramacie, zostanie jego żoną? Zapewne nie, bo w jego sercu królowała jeszcze Dagny i jej niepokojące, mroczne spojrzenie. Przeżywał jej nagły wyjazd z Krakowa. Nawet najurokliwsze i najpiękniejsze dziewczę nie było w stanie oderwać go od fascynacji żoną Przybyszewskiego. A Zosia była nie tylko piękna, ale i inteligentna, co tak znakomicie ujął Wyspiański w kilku niedługich aktach.

Ojcem Zosi był Stanisław Pareński, lekarz, profesor, mecenas sztuki, znakomitość krakowska, powstaniec z 1863 roku. Jego dom (a właściwie pałac - dzisiaj hotel Holiday Inn Hotel Krakow przy ulicy Wielopole) był przesiąknięty atmosferą artystyczną, o każdej porze pełno w nim było malarzy, poetów, pisarzy. Nic więc dziwnego, że córki pana profesora były nie tylko wykształcone, ale także pewne siebie, wygadane i naturalne. W "Weselu", obok Zosi pojawia się jej siostra, Maryna. Drugim mężem Marii Pareńskiej był profesor Jan Grek. To do ich lwowskiego mieszkania Tadeusz Żeleński pojechał z wizytą w 1941 roku i razem z nimi zginął zamordowany przez hitlerowców.

pałac Pareńskich, Wielopole 4, Kraków

Wróćmy do Zosi. Świeżo upieczony lekarz pediatra wreszcie zwrócił na nią uwagę i od razu się zakochał prosząc ją o rękę w 1903 roku. W dniu zaręczyn panna Pareńska miała lat siedemnaście, jej narzeczony - dwadzieścia osiem. Matka Tadeusza, ciotka Kazimierza Przerwy-Tetmajera, nie była zbyt zadowolona z wyboru syna, którego uważała za wspaniałą partię, przyszłą znakomitość na polu nauki i sztuki. Marzyła jej się synowa z arystokratycznej rodziny, przynajmniej równa pochodzeniem Tadeuszowi, członkowi rodziny o sześciowiekowej historii z Żeleńskich de Żelanka herbu Ciołek. Dom, który prowadziła był nazywany "świątynią sztuki", przyjmowała w nim największe sławy - od Stanisława Tarnowskiego, wodza Stańczyków, po uczennicę Chopina Marcelinę Czartoryską. Nie była więc zachwycona wesołą, czasem frywolną atmosferą domu Pareńskich, gdzie młodzi malarze i pisarze wpływali znacząco na edukację córek profesora.

Tadeusz wrócił właśnie z Paryża, gdzie leczył rany po śmierci Dagny. Pobyt w stolicy Francji pomógł mu się wyciszyć i skierować myśli na inne tory. Zachwycał się miastem, jego mieszkańcami i literaturą, szczególnie Balzakiem. Uważną słuchaczkę znalazł w Zosi Pareńskiej, której obiecano wyjazd do Paryża w zamian za postępy w nauce francuskiego. Na zaręczynach w gronie rodzinnym na pewno przypomniano w żartach słowa Zosi z "Wesela":  

„(...) chciałabym żeby się kto zjawił, kto by mi nagle się spodobał żebym się jemu też udała i byśmy równo na to przyśli.Widzisz takiego bym kochała, i to tak bardzo, bardzo, bardzo!”

      

S. Wyspiański, Zofia Żeleńska

Mimo zaskakującej śmierci matki w marcu 1904 roku, którą cały Kraków żegnał słowami: "U stóp tej trumny szukać by można wzoru najlepszej żony i matki, i niezapomnianej obywatelki", Tadeusz poślubił Zosię w czerwcu tegoż roku. Następnego poranka zakopiańskie słońce opromieniło pierwszy dzień tego małżeństwa - burzliwego, skomplikowanego i wyzwolonego, które przetrwało trzydzieści siedem lat. Miesiąc później Stanisław Wyspiański narysował prześliczny portret młodej mężatki siedzącej na murku w Tenczynku. Zosia zachwyca na nim nie tylko urodą, ale i młodością, a przy tym powagą i głębią spojrzenia. O czym myślała żona Tadeusza Żeleńskiego wpatrując się w świeżo skoszoną trawę lub w bystro płynącą wodę strumyka? Czy zdawała sobie sprawę z tego, jak skomplikowane i trudne życie czeka ją u boku ukochanego?

W drugą podróż poślubną Żeleńscy pojechali do Paryża. Podczas ich nieobecności teściowa Tadeusza zajęła się przygotowaniem mieszkania dla nich. O pomoc w doborze mebli poprosiła Wyspiańskiego, który tak się zapalił do tego zadania, że rozpędził się i zaprojektował cały wystrój miłosnego gniazdka pary przyjaciół. Od firanek i kotar, po kolory ścian. Boy pisał później, że "surowość była najwybitniejszą cechą tych mebli dużych, ciężkich z ogromną przewagą kloców drzewa o chudo wypchanym siedzeniu, zbudowanych z samych linii prostych, bez jednej falistości, bez jednego wygięcia." Na stołkach nie dawało się siedzieć, a na łóżku - spać, toteż Żeleńscy pozbyli się mebli przy pierwszej nadarzającej się okazji. Z okresu pierwszych miesięcy spędzonych w nowym mieszkaniu pochodzi portret Zosi karmiącej trzymiesięcznego Stasia.

salon Żeleńskich - rekonstrukcja na podstawie fotografii gazetowej

I wszystko układałoby się modelowo i pięknie, gdyby nie charakter Tadeusza, który czasem bywał cholerykiem, innym razem znów "anemikiem", którego "mózg zamienia się w miękką ciastowatą masę, duszę zaś wypełnia obmierzła zgryźliwość." Wrzały w nim sprzeczności, a przy tym, mimo wszystko,  niechęć do zawodu lekarza. Zajął się karierą i flirtami zostawiając 19-letnią żonę z kilkumiesięcznym niemowlakiem w mieszkaniu pełnym robotników, malarzy i wszechobecnego apodyktycznego Wyspiańskiego. "Zielony Balonik", aktorki, z czasem coraz więcej pracy translatorskiej i pisarskiej - Zosia musiała się w tym wszystkim odnaleźć, zaakceptować, albo odejść.

S. Wyspiański, Macierzyństwo

Została i choć małżeństwo z czasem praktycznie przestało istnieć, przetrwała przyjaźń, wspólna praca, przywiązanie. Miejmy nadzieję, że byli szczęśliwi naprawdę, a nie tylko w papierowych wspomnieniach. Oboje angażowali się uczuciowo (ładny eufemizm) w różne związki pozamałżeńskie. Zofia związała się z Rudolfem Starzewskim, redaktorem naczelnym "Czasu", który był pierwowzorem postaci Dziennikarza z "Wesela". Porzuciła go później dla Witkacego. Starzewski przeżył to bardzo ciężko, niedługo potem zmarł w niejasnych okolicznościach. Tadeusz związywał się z aktorkami, z dziennikarką Ireną Krzywicką. I tak żyli sobie, pisząc i tłumacząc francuskie teksty, bywając czasem w domu, a czasem nie bywając, do wybuchu II wojny światowej. Tadeusz wyjechał do szwagierki do Lwowa, skąd już nie wrócił. Zofia przeżyła wojnę w Warszawie. Zmarła w 1956 roku.

Kobiety Boya [1] - Dagny Przybyszewska
Kobiety Boya [3] - Jadwiga Mrozowska