Joanna D'Arc - godna pędzla nie tylko Matejki

Odkryłam ostatnio cudowny obraz Jana Matejki, o którego istnieniu niby wiedziałam, ale jakoś nie do końca zdawałam sobie z tego sprawę. Nie jestem nawet pewna, czy kiedykolwiek widziałam go w całości. Zwiedzając niedawno Galerię Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach przystanęłam na dłużej przy niewielkim obrazku namalowanym przez mistrza Jana przedstawiającym Joannę D'Arc. Nie mogłam się nie zachwycić, zwłaszcza, że postać Dziewicy Orleańskiej jest mi bardzo bliska. 

Krakowska wersja obrazu Matejki "Dziewica Orleańska" (1883)

Grzebiąc potem gdzie się da w poszukiwaniu informacji o tym dziele przypomniała mi się wiedza zdobyta dawno temu i do teraz zapomniana: jednym z niewielu obrazów Matejki niedotyczącym historii Polski jest właśnie "Dziewica Orleańska" - największe płótno stworzone przez tego malarza (ma prawie 50 metrów kwadratowych!). Muzeum w Krakowie posiada tylko mały szkic olejny, natomiast właściwy obraz znajduje się w muzeum w Rogalinie. Przedstawia wjazd Joanny do Reims w 1429 roku. 

Jan Matejko, Dziewica Orleąńska, 1886

W glorii chwały i świętości wiejska dziewczyna, która właśnie pokonała Anglików, wiedzie na koronację delfina Karola VII. Niedługo potem zostanie zdradzona przez tych, którzy w chwili triumfu ogłaszali ją wybawicielką Francji i pośrednio wydana w ręce wroga. Joanna miała na sobie białą zbroję, błyszczącą niczym srebro i otulającą ją całkowicie. Jedną ręką kierowała konia, a w drugiej trzymała olbrzymią białą chorągiew obszytą jedwabiem; na polu usianym kwiatami lilii postać Zbawiciela i dwóch aniołów trzymających w dłoniach lilię. Z boku napisano słowa: "Jezus Maria." J. Benzoni

 Jules Bastien-Lepage

Po jednej z największych bitew średniowiecznej Europy, która rozegrała się w 1415 roku pod Azincourt Anglicy byli już prawie pewni wygrania wojny stuletniej z Francją. Prawowity król, którego ojciec oddał koronę najeźdźcy, ukrywał się na południu kraju nie mając wcale zamiaru poniewierać swojej cennej osoby po polach bitew i rezygnować z wygodnego życia "pokrzywdzonego przez los" władcy. I wtedy pojawiła się znikąd młoda wiejska dziewczyna, która głosiła, iż Bóg nakazał jej walczyć o prawa delfina do korony i doprowadzić go na tron francuski. 

Henri Chapu, 1872 (rzeźba znajduje się w Muzeum D'Orsay)

Większość ludzi uważała ją za szaloną, podobnie jak Karola, który oczarowany silną osobowością wieśniaczki dał jej zbroję, sztandar i armię. Przestali tak myśleć w chwili, gdy Joanna doprowadziła do tego, że wojsko francuskie porzuciło dziesiątki ladacznic włóczących się za nim i z imieniem Boga na ustach zdobyło Orlean. Następne zwycięstwo kobiety-wodza pod Pathay sprawiło, że każdy, kto jeszcze niedawno widział w Anglikach władców Francji zmieniał zdanie. Joanna triumfalnie kroczyła przez ziemie zajmowane dotąd przez okupanta, by w końcu wjechać do Reims, gdzie znajdowała się katedra koronacyjna królów Francji. 

Eugène Lenepveu, ok. 1890

(...) widziała jedynie twarz dziewczyny wyrazistą i jasną, okoloną ciemnymi, ściętymi na krótko jak u chłopca, włosami i niebieskie oczy pełne szczerości i blasku. Mężczyźni i kobiety tłoczyli się wokół białego konia, próbując dotknąć jej dłoni, zbroi, a nawet tylko wierzchowca. Joanna uśmiechała się do nich mile, odsuwała ich łagodnie, prosząc,aby uważali i nie dostali się pod kopyta koni. J.Benzoni

Eugène Lenepveu, 1889

Po koronacji Karol VII "osiadł na laurach", oświadczył, że dość ma walki, że jest w zupełności zadowolony z tego, co ma i więcej mu do szczęścia nie potrzeba. Joanna odebrała to jako zdradę, ponieważ delfin, którego koronowała obiecał jej pomoc w zrealizowaniu tego, o co poprosił ją Bóg, a mianowicie w wyzwoleniu kraju spod jarzma Anglików. Postanowiła, że będzie nadal walczyć, z Karolem, czy bez niego. W efekcie dostała się do niewoli pod Compiègne. Wszyscy sprzysięgli się przeciwko niej - wrogowie do spółki z Francuzami wydali wyrok. Dziewczyna została uznana za czarownicę i spalona na stosie. 

Hermann Anton Stilke, 1843

Matejko nie malował zwykłych obrazów. Jego płótna opowiadają całą historię związaną z danym wydarzeniem historycznym. Dzieła malarza można "czytać" bez końca z fascynacją odkrywając dziesiątki symboli, alegorii, odniesień do wydarzeń zarówno przeszłych, jak i mających dopiero nastąpić. Dlatego też w momencie największego triumfu Joannę D'Arc otaczają zewsząd płonące pochodnie, które zapowiadają rychły koniec jej życia. 

Jules-Eugène Lenepveu

Najciekawsza wydaje się jednak teoria dotycząca Agnieszki Sorel, nałożnicy króla, która znajduje się na obrazie, choć w rzeczywistości pojawiła się w życiu Karola później. Matejko chciał ponoć pokazać przyczyny nieszczęść Francji, nie tylko tych piętnastowiecznych - upatrywał ich przede wszystkim w rozpuście i wyuzdaniu władców.

fragment obrazu Matejki - Agnieszka Sorel

Joanna z Domrémy to piękna postać, pobudzająca wyobraźnię, mogłabym pisać o niej w nieskończoność. Tutaj zarysowuję tylko najważniejsze fakty z jej życia, bo moim głównym celem było pokazanie dzieł, na których wielcy malarze pokazali ją w najróżniejszych momentach. Karol VII opamiętał się po jej śmierci i postanowił dokończyć dzieło, które zaczęła. Doprowadził do rewizji procesu, w efekcie czego już w 1456 roku, dwadzieścia pięć lat po jej śmierci, Joanna została uznana za męczennicę. To, czego dokonała, rzuca na kolana, a to, co się z nią stało, daje wiele do myślenia. Na różne tematy - zdrady, ówczesnego sądownictwa, Inkwizycji, ludzkiego fałszu, obłudy i okrucieństwa. A wśród tego wszystkiego dobra, czysta, jasna postać Joanny...

Gaston Bussiere

Joanno! Szykuj się na zapomnienie!
– Czemu niebytem mnie straszycie?
Przecież mój niebyt już poza mną,
I sami w ciele mym rzeźbicie
Mój pomnik kijem, ogniem, stalą!
Niech krzyknę: Ludzie chcą mnie spalić!
To tysiąc głośno się zaśmieje,
A drugi tysiąc mnie ocali.
Płonąc, zostaję jak nadzieja
Joanną w krwi niewinnej, w łzach.
Inkwizytorzy, szykujcie się na strach!

J. Kaczmarski

Alfons Mucha

Eugene Thirion, 1876

Paul Delaroche, 1824

Jan Matejko

John Everett Millais

Dante Gabriel Rossetti

Warto przeczytać: Georges Bordonove "Joanna D'Arc"