Wielkanocne podarunki na carskim dworze

Aleksander III, car Rosji, miał piękną żonę (zakładam, że portreciści w tym wypadku nie oszukiwali) - duńską księżniczkę o imieniu Maria. Ich małżeństwo należało do udanych - łagodna i dobra caryca wpływała uspokajająco na męża, który był niezwykle rodzinnym i ciepłym dla bliskich człowiekiem. Tak, tak, nie musicie przecierać oczu i czytać poprzedniego zdania od nowa. Ówcześni Polacy zapewne nie tylko nie mieli o tym pojęcia, ale wręcz nie wyobrażali sobie tego zaciekłego rusyfikatora i despoty na łonie rodziny, ale jego przywiązanie do żony i dzieci nie ulega wątpliwości. 

W. Makowski, Maria Fiodorowna

Aleksander Aleksandrowicz nie szczędził ukochanej wymyślnych prezentów, obsypywał ją klejnotami, futrami, powozami. Pewnego dnia postanowił obdarować ją czymś niezwykłym, jedynym w swoim rodzaju drobiazgiem,  mającym jednak korzenie w rosyjskiej tradycji. W 1884 roku zamówił u nadwornego jubilera nietypowy bibelot, który miał być gotowy na następne święta Wielkiej Nocy. Złotnik nazywał się Peter Carl Fabergé.

Peter Carl Fabergé

Jaja, które wyszły z pracowni słynnego w całej Europie rosyjskiego artysty, są arcydziełami. Zachwycają przede wszystkim pomysłowością i detalami, wręcz niewiarygodnie nieraz precyzyjnymi. Wbrew temu co zazwyczaj sądzimy, sam Fabergé wcale ich nie projektował. Jaja wykonywała firma, którą prowadził, właściciel ograniczał się do zatwierdzenia projektu. Maria Fiodorowna prezentem się zachwyciła (wcale jej się nie dziwię), więc kochający mąż ustanowił tradycję - jedno jajo na każdą Wielkanoc. Nowy zwyczaj bardzo przypadł do gustu nie tylko carycy, ale także zakładowi jubilerskiemu, dla którego było to nie tyle dochodowe (firma była znana w całej Europie i wykonywała tysiące zamówień rocznie), ile oznaczało nobilitację i niezwykły prestiż. Praca nad każdym cacuszkiem zaczynała się zaraz po ukończeniu poprzedniego - trwała więc przez cały rok.

1895

1901

Rosjanie mają w zwyczaju obdarowywać się na Wielkanoc pięknymi, zdobionymi pisankami - Fabergé podniósł tego typu prezent do rangi dzieła sztuki. Od 1896 roku składanie zamówień przejął kto inny - na tronie zasiadł Mikołaj II Romanow, ostatni władca carskiej Rosji. Podwoiła się ilość arcydziełek - car postanowił obdarowywać zarówno matkę, dla której przecież tradycja została ustanowiona, jak i żonę, Aleksandrę Fiodorowną, niemiecką księżniczkę, wnuczkę angielskiej królowej Wiktorii. Ostatnie dwa jajka wykonane dla cara w 1917 roku nie zostały już dostarczone - podczas świąt wielkanocnych rodzina Romanowów znajdowała się już w areszcie domowym w Carskim Siole.

jajko Piotr Wielki, 1903

Rok później Fabergé musiał zamknąć swój zakład w Petersburgu i wyjechać z Rosji. Dotarł do Szwajcarii, gdzie zmarł w 1920 roku. Tak skończyła się historia jego jubilerskiego imperium.

Zakład Fabergé w Petersburgu

Wnętrze salonu jubilerskiego C. Fabergé

Pierwsze jajo nie było może zachwycająco piękne, ale za to wymyślne i finezyjne, a poza tym nawiązywało do podobnego drobiazgu wykonanego w XVIII wieku w Kopenhadze, stolicy Danii, ojczyzny Marii. Pokrywała je prześwitująca emalia. Ukryty przycisk sprawiał, że można było dostać się do środka, w którym błyszczało złote żółtko. Dalsze niespodzianki przywodzą na myśl rosyjskie matrioszki - w żółtku siedziała kura, w której ukryta była diamentowa korona zawierająca wisior z rubinem. Ostatni wielkanocny prezent, ten, który nie trafił już w ręce właścicielki, był szklaną sferą ukazującą układ gwiazd w dniu narodzin carewicza Aleksego.

Pierwsze jajko Fabergé - korona i wisior zaginęły.

Każde jajo nawiązywało do ważnego wydarzenia historycznego lub mającego znaczenie tylko dla rodziny carskiej. W 1890 roku carewicz Mikołaj wyruszył w daleką morską podróż. W tym czasie jego matka otrzymała jajo, z którego wyłaniał się miniaturowy model okrętu. Niektóre pisanki miały ukryte mechanizmy - czasem był to zegar, innym razem nakręcany model kolei transsyberyjskiej lub wyskakujące zwierzęta. 

1890 - niespodzianka z wnętrza jajka

1890 - okręt Azov

1900

W taki sposób kolej transsyberyjska zmieściła się w jajku.

Przyjmuje się, że do wybuchu rewolucji nadworna firma złotnicza wykonała 54 jajka. Część z nich zaginęła, podobno zdarza się, że jakieś zostaje odnalezione w nietypowych miejscach, na przykład w schowku pod parapetem okiennym. Spora część znajduje się w rękach prywatnych kolekcjonerów i nie jest pokazywana publicznie. 

Jajko z 1915 roku - miniatury przedstawiają żonę i córki cara w uniformach Czerwonego Krzyża.

Wojenne jajko 1916

Carskie pisanki to znakomity temat wielkanocny dla wielbicielki historii - postanowiłam zastąpić nim tradycyjny wpis z życzeniami. Mam nadzieję, że przypadł Wam do gustu i nie macie mi za złe braku zwyczajowych obrazków kojarzących się ze świętami. A życzenia zawsze przecież można złożyć, mimo iż robiło się to już wczoraj, a do tego połowa świętowania już za nami:

Cudownej Wielkiej Nocy wszystkim życzę. 
Najpiękniejszej! 
Najbardziej słonecznej!
(nie śmiejcie się ze mnie, 
można sobie to słońce w końcu zawsze jakoś wyobrazić). 
Pełnej zachwytów nad życiem! 
A każdemu, kto na co dzień ma mało czasu 
- wypoczynku i... miłej lektury!

Moje ulubione jajko pochodzi z 1902 roku.

Jajko zimowe 1913

1913

Jajko koronacyjne 1897