Marta Helena Skowrońska - XVIII-wieczny Kopciuszek

Nie wiadomo dokładnie kiedy się urodziła. Mógł to być rok 1683 lub 1684 - Marta zapewne sama nie była tego pewna. Jej rodzinne strony to dzisiejsza Łotwa, tereny lenne Rzeczypospolitej Obojga Narodów, wkrótce zdobyczne ziemie Rosji. Marta Helena Skowrońska - kim była ta biedna córka łotewskiego chłopa, kim została i jakimi ścieżkami wodziło ją przeznaczenie? Jej życie to dziwna i niesamowita bajka. 

Mieszkała na wsi, z rodzicami i rodzeństwem. Jak mogło wyglądać jej życie jesteśmy w stanie sobie wyobrazić - chłopi nie mieli zbyt urozmaiconego życiorysu. Przygody Marty zaczynają się w chwili, gdy skończyła 17 lat. Wyjechała do Marienburga, by zostać służącą w domu pastora Johanna Ernsta Glücka. Duchowny ten jest ważną postacią w historii Łotwy - w 1689 roku zakończył tłumaczenie Biblii na język łotewski. Marienburg to dzisiejsze Alūksne, gdzie istnieje muzeum Pisma Świętego. W herbie tego miasta widnieje Biblia i rok 1689.

Wracam jednak do Marty, która będąc piękną dziewczyną, prawie ideałem, jak na tamte czasy, w których rubensowskie kształty były kanonem piękna, miała wielkie powodzenie wśród mężczyzn. Została żoną szwedzkiego dragona, Johanna i przybrała nazwisko męża - Rabe. Przez Marienburg przetoczyła się wojna, miasto zostało zdobyte przez Rosjan. Trzeba było jakoś sobie radzić, więc Marta Rabe została praczką w obozie wroga. Zresztą Inflanty były tak wielonarodowościowymi terenami, że czasem ciężko było określić to, kto jest wrogiem, a kto przyjacielem. Czy mieszkańcy rodzinnych stron Marty byli Polakami, Łotyszami, potem Szwedami czy Rosjanami? Ciężko dziś określić kim wówczas się czuła się ta zagubiona w ciężkich realiach młoda mężatka. 

Dziewczynę o szerokich biodrach zatrudnił marszałek hrabia Borys Szeremietiew, w otoczeniu którego często spotykała ważne osobistości. Nastał rok 1702 i już Marta jechała do Moskwy ze swoim nowym panem, Aleksandrem Daniłowiczem Mienszykowem, który wykupił ją ze służby u starego marszałka. Zostali kochankami, a Marta przechodząc na religię prawosławną przyjęła nowe imię - Katarzyna Aleksiejewna. Plotki głosiły, że miała z Mienszykowem kilkoro dzieci.  

Ale to jeszcze nie jest właściwa bajka o Kopciuszku. Zaczyna się ona w 1706 roku, kiedy to u swojego zaufanego doradcy zauważa piękną kobietę sam car Rosji, Piotr I. I tak córka chłopa inflanckiego zostaje kochanką, a następnie żoną imperatora. Źródła donoszą, że Piotr bardzo kochał swoją plebejską żonę, przynajmniej przez spory okres ich małżeństwa. Katarzyna wiele razy zachodziła w ciążę, jednak dzieci, jedno za drugim, umierały. Było ich jedenaścioro, ostatecznie zostały przy życiu tylko dwie córki, Anna i Elżbieta. Pierwsza była przyszłą matką Piotra III Romanowa, druga przez wiele lat władała Rosją sama.

Minęło wiele lat, aż wreszcie zarówno Piotr jak i Katarzyna dojrzeli do decyzji o ogłoszeniu żony cara carycą i regentką. Stało się to w 1724 roku. Car miał dorosłego syna ze swoją pierwszą żoną, Eudoksją Łopuchiną, którą w 1699 roku kazał zamknąć w klasztorze. Dzieje Aleksego to osobna, bardzo ciekawa i smutna historia. Dość wspomnieć, że młody człowiek został z rozkazu ojca skazany na śmierć. Tak więc w przypadku śmierci cara to Katarzyna miała zostać władczynią imperium. 

I tak też się stało w 1725 roku. Katarzyna I nie była carycą, która w jakiś specjalny sposób zapisałaby się w historii. Właściwą władzę sprawował za nią Mienszykow. Wdowa po Piotrze I wycofała się z kierowania Rosją ustanawiając Najwyższą Tajną Radę, która robiła to za nią.

Nie była szczęśliwa, nadużywała alkoholu, co przypuszczalnie ją zabiło. Na dworach Europy drwiono z córki chłopa, która nie dość, że ubiera się w kontrowersyjny i kiczowaty sposób, to jeszcze zbyt często zagląda do kieliszka. Panowała zaledwie dwa lata. Tron przekazała w testamencie wnukowi Piotra, synowi nieszczęsnego Aleksego, jakby chciała mu zadośćuczynić za przedwczesną i niezasłużoną może śmierć ojca. Jednak Piotr II miał w chwili śmierci Katarzyny zaledwie dwanaście lat, zaczęła się więc walka o opiekę nad nim i tym samym o regencję.

Cóż jeszcze można dodać o Marcie, która została Katarzyną? Założyła Rosyjską Akademię Nauk, a przede wszystkim była patronką duńskiego podróżnika i odkrywcy Vitusa Beringa, który odkrył cieśninę dzielącą Azję i Amerykę. Skąd wszyscy uczący się jako tako w szkole geografii znają jego nazwisko.

 Przeczytałam:

* Andrzej Andrusiewicz "Carowie i cesarze Rosji", Świat Książki, 2001;

* Ellen Alpsten "Caryca", Sonia Draga 2011;
* Władimir Fedorowski "Caryce", Fakty, 2002;